Psiko Teknik Değerlendirme Nedir?
PSİKOTEKNİK DEĞERLENDİRME NEDİR?
Çalışma psikolojisinin bir dalı olan psikoteknik değerlendirme, bireyin belirli bir işteki yeterliliğinin ortaya konması amacıyla, gerekli bedensel ve zihinsel özelliklerinin testler aracılığıyla ölçülmesidir. Başka bir deyişle psikoteknik değerlendirme, bireyin belirli bir işe uygun olup olmadığını anlamaya yönelik olarak tasarlanmış bir inceleme-değerlendirme yöntemidir.
SÜRÜCÜLERDE PSİKOTEKNİK DEĞERLENDİRME:
Sürücülerin güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel özelliklerinin (algı, dikkat, hafıza, muhakeme vb.); psikomotor yetenek ve becerilerinin (tepki hızı, göz, el, ayak koordinasyonu vb.); tutum-davranış, alışkanlık ve kişilik özelliklerinin (risk alma, saldırganlık, sorumluluk, öz kontrol vb.) ölçülmesi ve sürücülük açısından uygunluğu-yeterliliği hakkında bir sonuca varılmasıdır.
ÜLKEMİZDEKİ UYGULAMA:
Ülkemizde Psikoteknik Değerlendirmenin esasları ve uygulama biçimi Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin 79. Maddesi ve aynı yönetmelikte yer alan 4 Sayılı Cetvelle belirlenmiştir. Söz konusu cetvelde de belirtildiği üzere, Psikoteknik Değerlendirme:
“. . . sürücülerin sahip oldukları güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel ve psikomotor yetenek düzeylerinin; bu yetenek alanlarında tanımlanan bilgisayar destekli testler aracılığıyla ölçülmesi”
olarak tanımlanmıştır. Buna göre psikoteknik değerlendirme, • 4 sayılı cetvelde belirtilen usul ve esaslara göre,
• psikolog unvanına sahip kişilerce,
• Türkiye toplumu özelliklerine göre hazırlanmış norm (1) çalışmasına sahip olan ve normları ilgili meslek kuruluşunca (2) (Türk Psikologlar Derneği) onaylanmış olan testler kullanılarak,
• yine bu cetvelde tanımlanmış altyapı özelliklerine sahip, resmi ve özel kuruluşlar bünyesinde oluşturulan ve İl Sağlık Müdürlüğü (3) tarafından yetkilendirilmiş merkezlerde (4) yapılır.
TÜRKİYE’DE PSİKOTEKNİK DEĞERLENDİRMEYE ALINMA NEDENLERİ:
Ülkemizdeki uygulama amaçları kısaca şunlardır:
Ehliyetin yasal nedenlerle geri alınması halinde, tespit edilen kural ihlallerinin sürücülük için gerekli yetenek ve becerilerin eksikliğinden kaynaklanıp kaynaklanmadığına ilişkin bir sonuca varılması amacıyla:
Ülkemizde bu amaç doğrultusunda Karayolları Trafik Kanunu’nun alkolle ilgili 48/5; hızla ilgili 51/2-a ve 51/2-b; ceza puanı ile ilgili 118. Maddeleri gereğince (5) ehliyeti geri alınan kişiler için yasal zorunluluk bulunmaktadır.
EGM Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğünce halen Türkiye genelinde psikoteknik değerlendirme yapan merkezlerin tümünden derlenen verilere göre ilgili yasanın yürürlüğe girmesinden bu yana değerlendirmeye alınan sürücü sayısı ve değerlendirmeye alınma nedenleri.
Bu tabloda yer alan değerler Türkiye genelinde sürücü değerlendirmesi yapan toplam 22 merkezden derlenen verilere dayanılarak hazırlanmıştır. Merkezlerin çalışma süreleri en az 43 en fazla 522 iş günü arasında değişmektedir. Veriler, yaklaşık olarak 2002 yılı Ağustos ayının ilk haftasına kadar merkezlerin kuruluşundan bu yana yaptıkları değerlendirme işlemlerinin sonuçlarını kapsamaktadır.
BAŞVURU NEDENLERİ TOPLAM BASVURUSAYISI ve GENEL TOPLAMA ORANI
hız nedeniyle başvuru 11845 (% 98.274)
ceza puanı nedeniyle başvuru 110(% 0.912)
alkol nedeniyle başvuru 75 (% 0.622)
birleşik suçlar nedeniyle başvuru* 18 (% 0.149)
başvuru nedeni kaydedilmemiş 5 (% 0.041)
* aynı anda alkolden yakalanma ve ceza puanını doldurmuş olma vb. durumlar.
** bu satırdaki toplam değer, bazı eksik kayıtlardan dolayı oranlamalara dahil edilmeyen toplam 637 sürücüye ait sayısal verileri kapsamamaktadır.
1. Sürücü olması uygun olmayan kişilerin belirlenmesi amacıyla: Ülkemizde bu amaç doğrultusunda, Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin, Sürücü Belgesi Alacakların Sağlık Muayenelerine Ait Esasları düzenleyen 77. Maddesi gereğince, gerekli görülen hallerde sürücü adayları, psikoteknik değerlendirmeye tabi tutulabilmektedir.
2. Yüksek sürücülük performansı gerektiren alanlar için sürücü seçimi amacıyla (ağır vasıta sürücülüğü, uzun yol sürücülüğü, yolcu taşımacılığı gibi): Ülkemizde yasal bir zorunluluk olmadığı halde, bazı kamu kurumları ve özel şirketler psikoteknik değerlendirme sonuçlarını dikkate alarak sürücü seçme uygulaması yapmaktadırlar.
AÇIKLAMALAR:
(1) Norm çalışması: Norm çalışmasında, söz konusu testin ülkemizde değişik yaş, cinsiyet, ehliyet tipi, eğitim, meslek gibi değişik gruplardan oluşan yeterli sayıda sürücü üzerinde çalışılmasıyla elde edilecek ortalama değerler belirlenir. Böylelikle testlerde alınan sonuçların yorumlanmasında karşılaştırma yapılacak kriterlerin Türkiye toplumu özelliklerine uygunluğunun sağlanması amaçlanır. Norm çalışması söz konusu Psikoteknik Değerlendirme Sistemini geliştiren kuruluş tarafından gerçekleştirilir.
(2) Sağlık Bakanlığınca ülkemizde bu kuruluş Türk Psikologlar Derneği olarak belirlenmiştir. Türk Psikologlar Derneği bu norm çalışmasının bilimsel standartlara uygun olarak yapılıp yapılmadığını, oluşturacağı Bilimsel Kurul (Test Kalibrasyon Komisyonu) aracılığıyla inceler ve uygun bulunan test sistemlerine onay verir.
(3) İl Sağlık Müdürlükleri, kurulan merkezleri 4 sayılı cetvele uygunluğu açısından inceleyerek, gerekli özelliklere sahip olan ve Türkiye toplumu için uygun normlara sahip testleri kullanan merkezleri yetkilendirir ve aynı cetvelde belirtilen usul ve esaslara göre denetler.
(4) Temmuz 2002 tarihi itibariyle Türkiye genelinde normları onaylanmış olan sisteme sahip ve ilgili İl Sağlık Müdürlüklerinden yetki belgesi almış olan toplam toplam 22 merkez bulunmaktadır. Bu merkezlerin illere göre dağılımı şu şekildedir: ADANA 2, AFYON 1, ANKARA 5, ANTALYA 1, BURSA 1, ELAZIĞ 1, ESKİŞEHİR 1, İSTANBUL 3, İZMİR 3, KONYA 1, MERSİN 1, SAMSUN 2
(5) 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun, alkolle ilgili 48/5 (taksi, dolmuş, minibüs, otobüs, kamyon ve çekici gibi ticari amaçla yük ve yolcu taşımacılığı yapan sürücüler ile resmi araç sürücülerinin alkollü, diğer araç sürücülerinin ise kanlarındaki alkol miktarının 0. 50 promilin üstünde olarak araç kullanmaları); Hızla ilgili 51/2-a (hız sınırlarını yüzde ondan yüzde elliye kadar aşmak) ve 51/2-b (hız sınırlarını yüzde elliden fazla aşmak); Ceza puanı ile ilgili 118. (trafik suçunun işlendiği tarihten geriye doğru bir yıl içinde işlenen trafik suçlarına ait ceza puanları toplamı Yönetmelikte belirtilen sayıyı aşmak) maddeleri gereği Psikoteknik Değerlendirme uygulanması zorunlu hale getirilmiştir.
